"Rok 1984" George'a Orwella- lektura na wakacje

„Rok 1984” – to autor tej właśnie książki wymyślił Wielkiego Brata. Wiedziałeś?

George Orwell (1903–1950) – prawdziwe nazwisko Eric Arthur Blair, pisarz brytyjski, który mieszkał m.in. w Indiach, Paryżu i Londynie. Walczył w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie republikanów. Dostrzegał i rozumiał zagrożenie zarówno hitlerowskim, jak i stalinowskim totalitaryzmem; był rozczarowany komunizmem. Wyraz swoim poglądom dał w powieściach „Rok 1984” i „Folwark zwierzęcy”.

Co, kto, gdzie, kiedy

Rodzaj literacki: epika.
Gatunek literacki: powieść o charakterze antyutopii.
Miejsce akcji: Londyn, stolica jednego z państw Oceanii, dawnej Anglii.
Czas akcji: początek – 4 kwietnia 1984, daty końca akcji nie znamy, gdyż bohater stracił poczucie czasu.
Główni bohaterowie: Winston Smith, Julia – jego ukochana, O’Brien – podstępny, potwór moralny, który łamie psychikę więźniów i zadaje im wymyślne tortury, by zmusić ich do pokochania Wielkiego Brata, Emmanuel Goldstein – bohater, o którym jedynie się mówi, nie występuje on bezpośrednio w utworze, ale zajmuje bardzo ważne miejsce w umysłach jako Wróg Ludu.
Aluzje: Powieść przedstawia mechanizmy działania systemu totalitarnego (hitlerowskiego i sowieckiego).
Rok wydania: 1949; w Polsce – 1980, wcześniej wydanie nie było możliwe, gdyż w naszym kraju panował ustrój komunistyczny i nie pozwalano na krytykę systemów totalitarnych, zwłaszcza systemu sowieckiego.

Skąd tytuł?

Jedna z hipotez mówi o tym, że być może jest to odwrócenie dat, gdyż 1948 r. to data pisania powieści. Tytuł może też sugerować, że powieść jest prognozą funkcjonowania ludzkości w systemach totalitarnych w przyszłości. Na szczęście, ta prognoza pisarza nie sprawdziła się w stu procentach.

Co się zdarzyło? Po kolei

Monotonne, codzienne życie Winstona Smitha, urzędnika Ministerstwa Prawdy – praca, poddawanie się inwigilacji, obiady w pracowniczej stołówce.
Kupienie zeszytu w antykwariacie w dzielnicy proli i rozpoczęcie spisywania pamiętnika.
Nawiązanie romansu z Julią – pracownicą Ministerstwa Prawdy i działaczką Ligi Antyseksualnej.
Spotkania w wynajętym pokoju w dzielnicy proli i wspólne konsumowanie produktów dostępnych tylko dla wybranych (kawa, cukier, papierosy).
Nawiązanie kontaktu z opozycją.
Dekonspiracja, aresztowanie, uwięzienie, tortury.
Wyrzeczenie się własnych poglądów i miłości.
Zmiana stanu umysłu i uczuć – początek miłości Winstona do Wielkiego Brata.
Wyjście z więzienia i przypadkowe spotkanie kochanków – koniec miłości.

Najważniejsze motywy literackie w powieści „Rok 1984”

Władza – totalitarna, inwigiluje obywateli, zakłamuje i kreuje rzeczywistość za pomocą języka, nowomowy. Władzę uosabia Wielki Brat (nie wiadomo, czy istnieje, ale wszyscy znają jego twarz z plakatów).
Historia – narzędzie manipulacji, fałszowana przez władzę, by udowodnić wygodne dla władzy prawdy.
Język – narzędzie totalitarnej propagandy (nowomowa).
Prawda – poddana manipulacji, w społeczeństwie totalitarnym praktycznie nie istnieje. Zapomniana, zniekształcona przez kłamstwa systemu.
Rewolucja – rzeczywistość po rewolucji, to właśnie realia, w których żyją bohaterowie powieści „Rok 1984”.
Miłość – łączy Julię i Winstona. Seks i wzajemny pociąg to w świecie totalitarnym zbrodnie równe zdradzie stanu.
Samotność – człowiek jest samotny w systemie totalitarnym, jednakże chęć spędzenia samemu czasu jest uznawana za podejrzaną, obywatelom wciąż organizuje się czas.
Bunt – Winston i Julia buntują się przeciwko totalitarnej władzy (narzędziem ich walki jest przede wszystkim miłość). Niestety, przegrywają z władzą, tracą miłość, ponoszą karę i stają się bezwolnymi jednostkami.
Wróg – władza totalitarna kreuje wroga, którym jest dawny przywódca Partii Emmanuel Goldtsein.
Mit – być może są nim Wielki Brat i wojny. Kreuje się rzeczywistość, by udowodnić jedynie słuszną ideologię i zmusić obywateli do posłuszeństwa władzy
Wolność – całkowicie stłamszona w społeczeństwie totalitarnym (obywatele niezdolni do samodzielnego myślenia, pozbawieni dostępu do prawdy, odcięci od prawdziwej historii, literatury, a nawet pozbawieni prawa miłości i samotności).
Sen – jedyny obszar wolności, w którym czasem pojawiają się wspomnienia z przeszłości.
Zło – ujawnia się w systemie totalitarnym.
Człowiek – w systemie totalitarnym jest jedynie trybikiem w machinie, pozbawionym wszelkiej godności i prawa do wolności (a nawet myślenia). Jednostka jest tłamszona przez społeczeństwo, jej prawa są łamane.
Kara – w społeczeństwie totalitarnym to więzienie, tortury, śmierć, a także funkcjonowanie w stanie bliskim śmierci, ze zniszczoną psychiką, w pokorze i miłości dla Wielkiego Brata (tak funkcjonuje Winston po wypuszczeniu z więzienia).

„Rok 1984” – Alfabet Oceanii

Angsoc – ustrój polityczny i ideologia państwa Oceania.

Braterstwo – tajna, opozycyjna organizacja w Oceanii (nie wiadomo, czy istniała naprawdę).

Dwójmyślenie – umiejętność demonstrowania równoczesnej wiary w wiele poglądów sprzecznych pod względem logicznym.

Eurazja i Wschódazja – państwa, z którymi Oceania prowadzi wojnę (raz z jednym, raz z drugim, w zależności od bieżących interpretacji zmieniana jest też historia konfliktów).

Ewaporować – usunąć osobę z pamięci społecznej, sprawić, by zniknęła, zlikwidować, unicestwić.

Myślozbrodnia – przestępstwo w Oceanii, zbrodnia popełniona w myślach, myśl niezgodna z obowiązującą propagandą.

Nowomowa – język propagandy, nowy język, z którego wyeliminowano to, co zbędne, zredukowano stare słowa i stworzono nowe. Miał zastąpić staromowę. Odpowiadał panującej ideologii.

Oceania – państwo, w którym żyje Winston. Jego częścią jest dawna Anglia.

Partia Wewnętrzna – najbardziej uprzywilejowana część partii, jej członkowie byli najwyższymi dostojnikami państwowymi i mieli największe przywileje, np. dostęp do produktów, których brak w sklepach (cukier, papierosy, kawa).

Prol – obywatel stojący najniżej w hierarchii społecznej. Od proli nie wymagano tyle, co od członków partii. Mieli być posłuszni, rozmnażać się i pracować. Nie śledzono ich; partia utrzymywała, że wyzwoliła ich od ciemiężycieli kapitalistów, niezbyt interesowała się ich życiem i mało o nich wiedziała.

Jak dobrze znasz „Rok 1984”?

Gdzie pracował Syme?
Jak nazywała się była żona Winstona?
Jak się nazywał człowiek, od którego Julia i Winston wynajęli pokój?
Ile lat miała córeczka Toma Parsonsa, gdy go zadenuncjowała?
Za co zadenuncjowała ojca?
W którym pokoju kończyły się tortury?
Co wydawało się Winstonowi najstraszliwsze i najobrzydliwsze na świecie?
Czy Winston miał jakieś rodzeństwo?
W której kawiarni spotykali się dawni opozycjoniści?
Ile dzieci miał Parsons?
Kim byli Aaronson, Jones i Rutherford?
Jakich produktów, poza jedzeniem i używkami, brakowało w Oceanii, a znajomi Winstona ich potrzebowali?

Autor: Dorota Nosowska
Zdjęcie użyte na mocy licencji Ingram Image

Odpowiedzi:

w Departamencie Badań; 2. Katherine; 3. pan Charrington; 4. siedem; 5. Za to, że powtórzył kilka razy przez sen „Precz z Wielkim Bratem”; 6. 101; 7. szczury; 8. Tak, młodszą siostrę. 9. w kawiarni Pod Kasztanem, 10. Dwoje, 11. dawnymi działaczami partii, spiskowcami; 12. żyletek

TO RÓWNIEŻ MOŻE CIĘ ZAINTERESOWAĆ: